Op steeds meer plekken in Brabant worden voedselbossen aangelegd. Deze ‘eetbare bossen’ combineren natuurontwikkeling en voedselproductie. Voedselbossen zijn goed voor de biodiversiteit, de bodem en de waterkwaliteit. De opbrengst is gezond voor mensen. Buurtbewoners kunnen er samenwerken en je kunt er iets leren over de natuur en eetbare planten. Kortom: voedselbossen zijn duurzaam, sociaal en leerzaam! Wil jij aan de slag met voedselbossen of heb je vragen over voedselbossen in je omgeving? Met dit ‘Servicepunt Voedselbossen‘ helpen we je op weg.
Buurtvoedselbossen | Cursussen | Meer informatie
Stel je eens voor dat je in een prachtig bos loopt: om je heen is alles groen, planten groeien op elk beschikbaar plekje. Je hoort vogels en een stromende beek. Zo’n bos zou eetbaar kunnen zijn als we het zelf zouden aanplanten, met de natuur als voorbeeld.
We delen graag meer informatie over wat voedselbossen zijn en hoe je ermee aan de slag kunt.
Een voedselbos is aangelegd als een bos, maar met zoveel mogelijk soorten die eetbaar zijn voor de mens. De aanleg van een voedselbos volgt zoveel mogelijk de natuurlijke opbouw van een bos, met ruimte voor verschillende vegetatielagen. In een voedselbos staan dus niet alleen hoge bomen. Er is ook ruimte voor lage bomen, struiken, kruidachtige gewassen, bodembedekkers en klimplanten. Voedselbossen zijn per definitie erg gevarieerd.
Een voedselbos wordt zo ontworpen dat het een zelfstandig ecosysteem vormt. Verbetering van de bodemkwaliteit krijgt daarbij veel aandacht, zodat er een gezond bodemleven en een goed watervasthoudend vermogen ontstaat. Natuurlijke processen en kringlopen staan voorop bij het ontwerp. Dit samenhangende geheel van vegetatie trekt vervolgens insecten, vogels en andere dieren aan. Voedselbossen staan dan ook vaak bekend om hun grote biodiversiteit.
Om een zelfstandig ecosysteem te kunnen vormen heeft een voedselbos een bepaalde omvang nodig. De Stichting Voedselbosbouw Nederland houdt een minimale grootte van 0,5 ha aan voor een voedselbos in een ecologisch rijke omgeving. Is de omgeving arm, dan kan een grotere omvang nodig zijn voor een goed functionerend voedselbos.
In een voedselbos worden allerlei functies gecombineerd. Voedselbossen kunnen een rol spelen bij:
Als je met anderen aan de slag wilt om een voedselbos te beginnen, ga dan na welke van deze functies belangrijk zijn voor de verschillende partijen met wie je gaat samenwerken.
Voor een voedselbos heb je nodig:
Bedenk dat je niet per se zelf de grond in bezit hoeft te hebben om aan de slag te gaan met een voedselbos. Misschien kun je aan de slag op grond van een particulier in de omgeving of op grond van een waterschap of gemeente. Voor het ontwerp en de aanplant zijn er soms subsidieregelingen. En wat arbeid betreft: heel veel voedselbossen werken met een vaste groep vrijwilligers voor het aanplanten en het onderhoud.
Kortom: kijk om je heen, zoek contacten en blijf creatief denken, dan is er veel mogelijk!
Nog enkele tips voor als je aan de slag wilt met een voedselbos:
En, heel belangrijk: houd vol, heb geduld en vier samen de (kleine) successen!
Veel Brabanders willen graag een voedselbos in hun omgeving, maar niet iedereen heeft een stuk grond waar een voedselbos aangeplant kan worden. En niet iedereen wil in zijn eentje de verantwoordelijkheid voor een voedselbos dragen. Daarom werken buurtbewoners steeds vaker samen aan de ontwikkeling van een voedselbos, in buurtvoedselbossen.
Buurtvoedselbossen maken de buurt groener, zijn leerzaam voor kinderen én volwassenen en geven buurtbewoners de kans om elkaar te leren kennen. In Brabant waren er in 2023 een stuk of 15 buurtvoedselbossen. Er zijn grote verschillen maar ook overeenkomsten. Bij bijna alle buurtvoedselbossen komt het initiatief uit de omgeving maar is de ondersteunende rol van de overheid belangrijk, of dat nu een gemeente, een waterschap of de provincie is.
De Brabantse Milieufederatie organiseerde een serie excursies naar buurtvoedselbossen waarin dit allemaal aan de orde kwam. Wil je weten wat daar besproken is? Kijk dan naar de video’s!
Ja, dat kan meestal wel, maar soms zijn er beperkingen. Informeer altijd goed naar de bestemming van de grond. Kijk op ruimtelijkeplannen.nl en vraag informatie op. Houd ook rekening met de grondwaterspiegel: veel bomen zoals notenbomen wortelen diep en houden niet van natte grond. Grondwaterspiegels zijn op te vragen bij het waterschap.
Grond met een agrarische bestemming is duurder in aankoop dan grond met een natuurbestemming, maar het is makkelijker om een voedselbos te beginnen op grond met een agrarische bestemming dan op grond met een natuurbestemming. Op agrarische grond is veel meer mogelijk qua ontwerp en aan te planten soorten. Daarnaast is de opbrengst qua bodemverbetering en verbetering van de biodiversiteit in het algemeen veel hoger. Kortom: een voedselbos op agrarische grond heeft over het algemeen meer impact, omdat het verschil met het eerdere gebruik van de grond meestal heel groot is.
Er zijn steeds meer agrariërs in Brabant die een voedselbos hebben aangelegd op een deel van hun grond. Daarmee is er ook meer ervaring gekomen in praktische zaken voor agrariërs. Sinds 2019 is er een gewascode ‘voedselbos’ voor agrariërs (gewascode 1940). De voorwaarden om deze gewascode te gebruiken zijn:
De eerste voedselbossen lijken het meest op een natuurlijk bos. De gewassen staan door elkaar en er zijn smalle paadjes langs de eetbare gewassen. In de loop der jaren zijn er ook meer voedselbossen gekomen die gestructureerder van opzet zijn, zodat er gemakkelijker (machinaal) gemaaid en geoogst kan worden. Het ontwerp van deze voedselbossen baseert zich echter wel op de verschillende vegetatielagen. Voedselbossen onderscheiden zich op die manier van andere vormen van agroforestry.
Wil je als agrariër een voedselbos aanleggen? Enkele tips:
Ja, dat kan voor een deel soms wel, bewijst het Meerbos op de Brabantse Wal. Je zult echter wel rekening moeten houden met de bestaande natuur, de plaatselijke grondwaterstanden en de bomen die er al groeien. Bestaand bos heeft meestal een natuurbestemming, waarop bepaalde natuurdoeltypen worden nagestreefd.
Grond met een natuurbestemming is weliswaar goedkoper dan grond met een agrarische bestemming, maar de regels rondom natuurbehoud zijn streng. Je kunt over het algemeen niet zomaar gaan kappen en bestaande bomen vervangen door soorten die eetbaar zijn voor de mens. Het aanplanten van niet-inheemse soorten, zoals meestal gebeurt in een voedselbos, wordt in het algemeen niet toegejuicht door organisaties die zich met natuurbehoud bezighouden.
Informeer goed bij gemeente en provincie naar de bestemming en de eventuele mogelijkheden die er zijn om een bestaand bos om te vormen tot een voedselbos voor je aan de slag gaat met een bestaand stuk bos. De website ruimtelijkeplannen.nl kan je daarbij op weg helpen.
Voedselbossen zijn een vrij nieuw fenomeen in Nederland. Daarom heeft de overheid experimenteerruimte gecreëerd. Daar lees je meer over in: Green Deal Voedselbossen
De Stichting Voedselbosbouw Nederland heeft een website met veel informatie: Stichting Voedselbosbouw
De WUR in Wageningen doet wetenschappelijk onderzoek naar voedselbossen en publiceert regelmatig haar bevindingen: Wetenschappelijke bodemvorming onder de voedselbosbouw – WUR
Ook de HAS Green Academy in Den Bosch werkt aan voedselbossen: Voedselbossen – Verdienvermogen voor Natuurinclusieve Landbouw – HAS green academy
Ook in andere provincies is er ervaring met voedselbossen. Kijk bijvoorbeeld op de website van de Natuur- en Milieufederatie Overijssel: Voedselbossen veelgestelde vragen
Buurtvoedselbossen zijn voedselbossen die samen met bijvoorbeeld een gemeente of een waterschap opgezet worden en die samen met de buurt, de gemeenschap onderhouden worden. In een serie van vier video’s laten we zien hoe dat op verschillende plaatsen in Brabant in zijn werk gaat.
Regelmatig organiseert de BMF een cursus over Voedselbossen. Op dit moment staat de Masterclass Financiering Voedselbossen op het programma voor 9 oktober 2024.
Ben je geïnteresseerd in de Basiscursus Voedselbossen? Op dit moment is er nog geen nieuwe basiscursus gepland maar als er genoeg gegadigden zijn, organiseren we de basiscursus weer. Laat ons weten dat je interesse hebt door een bericht te sturen.
Wil je op de hoogte blijven van de nieuwste cursussen, trainingen en workshops? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief!
Wil je meer weten? Kijk in onze kennisbank voor een overzicht van interessante websites voor meer informatie.
Voordelen als vorm van duurzame landbouw
Inspirerende voorbeelden van voedselbossen in binnen- en buitenland
Rapporten en databases
Voedselbossen aanleggen doe je niet alleen. Daarom heeft de BMF ook het Platform Voedselbossen Brabant in het leven geroepen. Het is een zelfstandige Facebook-groep van mensen dat geïnteresseerd is in het aanleggen en onderhouden van voedselbossen in Brabant.
Ga nu aan de slag met een voedselbos!
Transitiemedewerker landbouw, bodem en water
BLIJF OP DE HOOGTE
Ontvang updates met nieuws, cursussen, workshops, lezingen en nog veel meer!
