1999: Brabant Natuurlijk! is niet meer

1999: Brabant Natuurlijk! is niet meer

”Ook aan veel goede dingen komt een eind”, zo opent het lentenummer van Brabant Natuurlijk! in 1999. Na 20 jaar valt het doek voor het tijdschrift van de Brabantse Milieufederatie.

50 JAAR MILIEUBEWEGING

Brabant Natuurlijk! is vanaf 1979 tot 1999 een belangrijke communicatiemiddel om Brabanders te informeren over het milieu. Het is een blad waar velen met hart en ziel een bijdrage aan hebben geleverd. Het is dan ook een hele verandering om als BMF een andere communicatiekoers te varen.

Uit Brabant Natuurlijk!, jrg. 21 / nr. 1 / lente 1999:

Brabant Natuurlijk! is niet meer, twintig jaar van ‘groene’ en ‘grijze’ informatie en opinie

Dit nummer van Brabant Natuurlijk! (BN!) is het laatste dat verschijnt. Daarmee is het vertrouwde medium van de BMF twintig jaar oud geworden. Zeker de vaste abonnees en de aangesloten groepen zullen dit heengaan op zijn zachtst gezegd jammer vinden. BN! leverde een schat aan informatie, was opiniërend en gaf een goed beeld van de activiteiten van de BMF. In dit artikel worden vijf mensen geïnterviewd die op
een of andere manier sterk bij BN! betrokken waren. Het zijn Paul van Poppel (directeur), Elly Janmaat (redacteur), Jeroen Naaijkens (voorzitter), Hans Lodewijkx (oud-redacteur en vormgever) en Peter von Meijenfeldt (oud-directeur).

Toen Paul en Elly in 1984 in dienst traden van de Brabantse Milieufederatie had BN! al duidelijk zijn plaats in de organisatie. Paul meent dat het er zelfs centraal in stond. Eén op de toen vijf personen tellende BMF hield er zich uitsluitend mee bezig. “BN! vroeg altijd relatief veel menskracht”. Het schrijven van de artikelen is altijd voor het grootste deel een zaak van het bureau zelf gebleven. Gastschrijvers konden al die tijd door maar moeilijk bereikt worden. Dit was eigenlijk wel logisch, want de specifieke kennis was vooral in eigen huis te vinden, daarbuiten moeilijk.
Door het stagnerende abonneebestand werd de productie van BN! bovendien te duur. Bij de overige provinciale milieufederaties zien we een soortgelijke situatie ten aanzien van de spreekbuis: ze vraagt (teveel) arbeid en drukt zwaar op het budget. Tegelijkertijd moeten we constateren dat de markt in twintig jaar tijd overspoeld is met tijdschriften over natuur en/of milieu. Dit alles maakt dat besloten is BN! af te schaffen. “BN! werd, gezien het beperkte bereik, te duur, We willen informatie over de ontwikkelingen van het Brabantse milieu en over het werk van de BMF via verschillende andere wegen verspreiden en hopen daarmee in de toekomst meer mensen te bereiken clan de huidige 1000 lezers.”
Terugkijkend op de inhoud van BN! vindt Paul dat over twintig jaar de milieuonderwerpen (‘grijs’) te weinig aan bod kwamen. De verhouding ‘groene’ versus ‘grijze’ onderwerpen was volgens hem 6 staat tot 4. Met name in de eerste tien jaar was het overwicht van ‘groen’ zwaar, met veel aandacht voor ruilverkavelingen, beekkanalisaties, natuurontwikkelingsplannen en dergelijke. De laatste tien jaar was sprake van een redelijk evenwicht. Sinds de interne studiedagen van de BMF in 1995 wordt relatief meer gewerkt aan en geschreven over het onderwerp ‘stad’. Dat is dan in de ruimste zin van het woord, van stadsecologie, ruimtelijke ordening, de verhouding stadland en de Groene Mal tot duurzaam watergebruik en bouwen, om maar een paar invalshoeken te noemen. In de komende jaren zal de ‘stad’ een prominente plaats blijven innemen in het werk van de BMF.

Elly meent dat het leveren van informatie altijd op de eerste plaats kwam en daarna pas het geven van een opinie en nooit andersom. Door het uitdiepen van voors en tegens van een situatie of ontwikkeling werd bovendien aangestuurd op discussie, niet op polemiek; dit is een belangrijk nuanceverschil. BN! heeft zich, vertelt Elly verder, altijd gekenmerkt door een hoge kwaliteit. “Van buitenaf werd wel eens opgemerkt ‘hoe diepgravend moet je zijn? Kun je niet beter over bloemetjes en bijtjes, over populaire zaken dus, schrijven?’ Wij vonden echter dat er al genoeg bladen waren die daarover handelden. BN! was er voor de speciaal geïnteresseerden.” We wisten dat onze abonnees BN! vooral waardeerden om de Brabantse onderwerpen. Landelijke bladen waren en zijn voor hen geen alternatief. In BN! is heel weinig geschreven over de landelijke natuur- en milieuproblematiek en zo toch, dan altijd vanuit een Brabantse invalshoek. Elly had altijd het idee dat er zeker honderden potentiële abonnees waren. Zij zouden abonnee zijn geworden als ze van het bestaan van BN! hadden geweten. “Op de een of andere manier is het ons helaas niet gelukt hen te bereiken. Na enkele pogingen daartoe wisten we dat (we hadden natuurlijk geen geld voor grote campagnes) en sindsdien is ook duidelijk dat er iets moest gebeuren met BN!”
Twee jaar geleden werd een onderzoek gehouden naar de achtergronden van de BN!-lezer. Het bleek vooral te gaan om mensen uit de eigen achterban – de aangesloten groepen – en zij die door hun werk al sterk gelieerd waren met natuur en milieu. Veel mensen, die BN! traditioneel ‘van achteren’ beginnen, zullen vooral de column van Rob Vereijken missen.

Tekst gaat verder na de foto.

Jeroen vond BN! een degelijke mogelijkheid om ‘statements’ af te leveren. Hij heeft alle nummers die onder zijn voorzitterschap zijn uitgekomen, bewaard. Hij is voornemens ze in te binden, als een soort ver slaglegging van een episode. De continuïteit en de regelmaat maakten het blad aantrekkelijk. Voor het vol gen van de actualiteit vond hij BN! minder. Het tijdschrift was geen puur eerlijke afspiegeling van de BMF-activiteiten, de groene kant van de BMF werd overbelicht. De ‘groene’ jongens en meisjes bleken betere of fanatiekere schrijvers te zijn dan de ‘grijze’, aldus Jeroen. Het toch vrij plotselinge besluit om BN! op te heffen, verklaart hij als volgt. We zitten momenteel in een erg dynamische periode. In een jaar tijd verdwenen zes medewerkers en kwamen er tien voor in de plaats. Voor de toekomst is vernieuwing erg belangrijk, ook op het vlak van pers en voorlichting. Een voorname constatering is dat er nu veel meer milieuperiodieken zijn dan tien, twintig jaar geleden.
Wat wij vroeger deden, doen nu zoveel anderen voor ons, BN! is als het ware overbodig geworden. Onze vaste abonnees worden steeds ouder, vormen een ver grijzende groep. Het gevaar was daarom groot dat ook BN! en daarmee de BMF zou vergrijzen. “Als voornaamste uitdaging van de BMF zie ik het bereiken van de jongere generatie, we zijn er nog niet uit hoe. Daarvoor moeten we in ieder geval een nieuwe
visie ontwikkelen ten aanzien van landbouw, ruimtelijke ordening, stedenbouw et cetera. We moeten aan de jongeren niet onze boodschap ‘verkopen’, maar trachten hun taal te verstaan.” Model staat een videoclip, tot stand gekomen in opdracht van de Stichting Natuur en Milieu. Bij de presentatie verzuchtten de ouderen in de zaal “deze clip is door de herrie zelf een milieuprobleem.” Ze snapten het niet. Juist door dit soort moderne presentaties moeten we de jongeren bereiken. Af en toe moet je iets opruimen in je hoofd om plaats te maken voor het nieuwe. Met een variant op ‘de koning is dood leve de koning’ zou je kunnen zeggen ‘Brabant Natuurlijk!’ is dood, leve ‘Beter Natuurlijk’.

Hans kwam in 1978 in dienst van de BMF en bleef dat onregelmatig, op projectmatige basis, tot 1985. Hij herinnert eraan dat BN! een onregelmatige voorloper kende, te weten ‘Brabants Milieu’ met als ondertitel ‘Brabant Jet op uw saeck’, Met veel genoegen bladert hij de oude BN!’s door. Het eerste nummer van november 1979 begint weliswaar met een ‘groen’ artikel – ‘Brabants landschap in vogelvlucht’ van Victor Bakker – maar wordt vervolgens geheel in beslag genomen door een uitvoerig artikel over recreatie en geluidhinder, geschreven door Hans zelf. Hij herinnert zich hoe de eerste nummers werden volgeschreven door hemzelf, Peter en Ans Meyer-Huisman, een bestuurslid dat pro deo van haar tijd in de BMF stak. Ook latere medewerkers uit de begintijd van de BMF waren echte schrijvers, zoals Harro Kraal, Rolf Roos en Gert-Jan Endedijk. “De BMF-ers maakten veel meer uren dan waarvoor ze waren aangenomen. Je moest wel steeds zeuren om de kopij, maar ze schreven verschrikkelijk veel en goed.” De lay-out en de tekeningen waren ook het werk van Hans. Toen al verschenen naast BN! losse publicaties die uitvoeriger ingingen op een bepaald item, meestal een ‘grijs’, bijvoorbeeld ‘Waar komt die rotzooi toch vandaan’. Misschien is het nostalgie, zegt Hans, maar bij het teruglezen van die oude nummers merkje dat er in die tijd nog ‘gespeeld’ werd, daar vond je nog de tijd voor. De organisatie was er ook naar, je zat dicht op elkaar, kon elkaar niet mijden. De eerste BN!’s waren qua vormgeving van een amateuristische uitstraling. Het blad werd genaaid met een nietje in de zijkant (zoals bij een pak papier), was niet gedrukt maar getypt op bovendien slecht papier en werd daarna gekopieerd in een oplage van rond de 200. Nummer 8 (augustus ’81) was van een nieuwe stijl. Voortaan werd gedrukt op gerecycled papier van A3 formaat in een vaste, ingedrukte rode steunkleur. Het nietje verhuisde naar de rug. De inhoudelijke kwaliteit van de artikelen liep nogal uiteen. Sommige waren ‘bij elkaar geharkt’, andere meer doorwrocht, zoals ‘Hier en daar in Brabant. Ortolaan, hou doe?’ van Pierre Maréchal over zes pagina’s (1983, nummer 3). In tegenstelling tot Paul en Jeroen vindt Hans in die beginjaren de ‘groene’ onderwerpen juist onderbelicht. Volgens hem werd vooral gepubliceerd over onderwerpen als zure regen, geluidhinder en motorcross. Zo gingen de lijvige nummers van mei en augustus ’84 uitsluitend over de mestproblematiek, ‘Niks as stront en derm, mest 1 en 2’ We waren maar wat blij, als er eens een ‘groen’ onderwerp binnenkwam. Daar kon je iets vrolijkers van maken, met leuker beeldmateriaal. Teveel werd geredeneerd dat de groene onderwerpen wel via andere media tot de lezers kwamen.” Hans betreurt het dat de artikelen in het blad de laatste jaren zo kort werden. “De achtergrondartikelen over uiteenlopende onderwerpen uit de begintijd bewaarde je graag, die latere korte artikelen gooide je weg”. Het nummer van februari 1985 was het eerste over twee tekstkolommen en tevens het laatste waaraan Hans meewerkte.

Peter zegt dat BN! vooral bedoeld was om op een provocerende en opiniërende wijze zaken aan de kaak te stellen die toen speelden, op thematische wijze. Thema’s die in zijn tijd veel aan bod kwamen waren afvalproblematiek, wegenaanleg, fietspaden en rechttrekken van beken. Ook herinnert hij zich de ruime aandacht voor milieueducatie. Arnold Schut van het Consulentschap Natuur- en Milieueducatie had zelfs een eigen, uitvoerige rubriek in BN!, waarin allerhande vaardigheden werden aangereikt. Peter had geen uitgesproken doel met BN!, het informatieve én het luchtige stonden voorop. Hij heeft er tussen de andere werkzaamheden door veel plezier aan beleefd. “Ik zag nooit op tegen het schrijven en redigeren. Kwalitatief was BN! een goed blad, het volgde de ontwikkelingen op een kritische manier op de voet. Als je oude nummers doorbladert, merk je dat sommige zaken nog actueel zijn. Met BN! gaven we bovendien een aanzet tot veranderingen. Ik ben er trots op dat we met weinig mensen en veel tegenwind zoveel hebben kunnen bereiken” Peter is bang dat door het wegvallen van BN! een gat ontstaat. De stukken met woord en wederwoord, kortom discussie, krijgen geen plaats meer, ook niet in de milieutijdschriften die blijven. “We leven in een ‘haastmaatschappij’ die je best wel oppervlakkig mag noemen. De informatie die je vandaag verstrekt, is morgen alweer achterhaald. De ‘vlugschriften’ die als paddestoelen uit de grond rijzen, dragen juist bij aan verhaasting, oppervlakkigheid en een afnemende betrokkenheid van de mensen. Als je tegenwoordig een boodschap kwijt wilt, moet die in drie seconden duidelijk zijn. Iedereen zoekt naar een treffende boodschap op Internet, een korte spot op tv, en richt de eigen huisstijl voor presentaties conform in.” Peter hoopt oprecht dat BMF-Nieuws ‘nieuwe stijl’ en de onregelmatige uitgaven naast een informatieve ook een beschouwende component zullen hebben.

Uit het verhaal van de vijf geïnterviewden wordt duidelijk dat de huidige BMF-ers makkelijker afstand doen van BN! dan de BMF-ers van het eerste uur. De noodzaak tot vernieuwing wordt door hen die midden in dit proces staan als wezenlijk ervaren, door hen die de BMF al langer verlaten hebben van kritische kanttekeningen voorzien. Hans en Peter hoor je hardop denken “BMF, let op uw saeck”.
Intrigerend is het verschil in herinnering. Paul en Jeroen weten bijna zeker dat de groene onderwerpen overheersend waren over de grijze, en dat BN! dus tekortschoot qua evenwicht. Hans en Peter spreken dit met klem tegen. Ondergetekende zal in een van de komende nummers van BMF-Nieuws een eerlijk slot woord geven. Hij gaat daartoe alle nummers van BN! turven op (de lengte van) groene en grijze onderwerpen, dan komt aan de verwarring hieromtrent ook een einde. Overigens heeft een goed artikel over een groen onderwerp altijd een grijze component en omgekeerd. Mijns inziens heeft BN! daar altijd in uitgeblonken.

Door: Thijs Caspers