Vernatting nodig om natuurbranden in Deurnese Peel te voorkomen

mei 19, 2020

Vernatting nodig om natuurbranden in Deurnsche Peel te voorkomen

De bos-heibrand in de Deurnsche Peel is de grootste natuurbrand ooit in Nederland. Vorige maand stond zo’n 800 hectare natuur in vuur en vlam. De meer nattere plekken zijn gespaard gebleven. Een bewijs dat vernatting helpt, stelt Wim van Opbergen van Werkgroep Behoud de Peel.

In de Deurnsche Peel woedde vanaf 21 april dagenlang een zeer grote veenbrand. Door de harde wind heeft het vuur zich snel verspreid en was de brand heel lastig te bedwingen. Alle registers werden opengetrokken om de brand onder controle te krijgen. Van brandweerteams uit andere korpsen tot blushelikopters van Defensie.

In totaal is zo’n twee derde van het natuurgebied op de grens tussen Brabant en Limburg verbrand. Nu de brand is geblust lijken de gevolgen – gelukkig – iets minder rampzalig te zijn dan eerder gedacht. Wim van Opbergen zet zich met Werkgroep Behoud de Peel al tientallen jaren in voor het behoud en herstel van het gebied. “Het grootste deel van het gebied heeft slechts oppervlakkig gebrand. De nattere plekken zijn gespaard gebleven. Een bewijs dat vernatting helpt.”

Explosie aan voedingsstoffen

De schade voor de natuur is weliswaar relatief beperkt gebleven, maar toch zijn de directe gevolgen rampzalig voor het gebied. Heel veel schade aan de vegetatie en een slachting onder de dieren zoals, gladde slang, hagedissen, vogels die broeden op de grond en in struiken, vlinders, libellen en ga zo maar door. En dan hebben we het nog niet over de gevolgen op de langere termijn.

Voor de toekomst zijn de indirecte gevolgen van de natuurbrand nog erger voor het Natura 2000-gebied. Het betreft dan de – gelukkig relatief beperkte – gebiedsdelen waar het vuur diep het veen is ingebrand. Van Opbergen: “Een hoogveengebied als de Peel heeft als belangrijke karaktereigenschap dat het heel arm is aan voedingsstoffen. Door een brand komt er een explosie aan voedingsstoffen en mineralen vrij. Daardoor zullen planten die er eigenlijk niet thuishoren, zoals grassen, varens, bomen, bramen et cetera, de overhand nemen en belemmeren dat de veenvegetatie terugkomt. Met natuurbeheer valt daar bijna niet tegenop te boksen.”

In de Deurnsche Peel wordt er al heel veel beheerd door Staatsbosbeheer vanwege de droogte en neerslag van stikstof. Van Opbergen: “Meer beheer is amper mogelijk en de kans is groot dat met nog meer beheer het gebied ook weer schade wordt berokkend. Het zal tientallen jaren duren voordat de gevolgen van deze brand weer grotendeels zijn verdwenen.”

Vernatting is de oplossing

Om grootschalige natuurbranden te voorkomen, en vooral ook om de gevolgen te beperken als er een brand uitbreekt, pleit Werkgroep Behoud de Peel voor het natter maken van natuurgebieden. Dan dringt zo’n brand minder diep de grond in en slaat het de natste plekken over.

Van Opbergen: “Werkgroep Behoud de Peel pleit al zo’n 40 jaar voor anti-verdrogingsmaatregelen. En dan bedoelen we niet maatregelen in de Peel zelf. Die zijn voor het grootste deel al lang getroffen. Ondanks alle dammen en stuwen die in de Peel zijn aangelegd, zakt het water in het zomerhalfjaar telkens veel te snel en veel te diep weg. Met de klimaatsverandering wordt dat alleen nog maar erger.”

De oproep voor vernatting wordt ondersteund door Hans Joosten. Hij is een van de oprichters van Werkgroep Behoud de Peel en is daarnaast hoogleraar Veenkunde en Palaeoecologie aan de Universiteit van Greifswald (Duitsland). Volgens hem ontbreekt het nog steeds aan ‘een integrale regionale hydrologische benadering’, oftewel: de omgeving van de Peel is te droog. Echt herstel van hoogveen in de Peel is volgens Joosten alleen mogelijk als er een betere scheiding van functies komt in het gebied.

Verhogen grondwaterstand

De vernatting van de Peel gaat voornamelijk over het verminderen van de schommelingen in de grondwaterstanden tussen winter en zomer. Dat kan alleen goed worden aangepakt door een zone van minstens 2 kilometer rondom De Peel te vernatten. Dat betekent dat er veel meer nieuwe natuur moet worden aangewezen, daarnaast moet de grondwaterstand in ruime zones rondom de natuur worden verhoogd.

In de praktijk komt vernatting neer op het conserveren van water in de periodes dat het beschikbaar is. Het water moet worden vastgehouden als het regent. Wanneer er pas begonnen wordt met het treffen van maatregelen als het al droog is, dan is het te laat. Van Opbergen: “Voor de landbouw zal dat waarschijnlijk ook betekenen dat er omgeschakeld dient te worden naar andere productiemethodes en/of andere gewaskeuzes. Daarnaast dient het beregenen uit grondwater te worden verminderd.”

“Waterconserveringsmaatregelen zijn effectief in een periode dat er water valt. Het moment dat er in de landbouw behoefte ontstaat aan beregening kan er mee worden uitgesteld. Maar als het echt lang droog blijft, zijn de conserveringsmaatregelen op een gegeven moment uitgewerkt (de stuwen staan hoog, maar de sloten staan droog). Het negatieve effect van beregening treedt echter dan juist pas echt op. En dat effect gaat door tot het einde van de droge periode, of tot het einde van het landbouwkundig groeiseizoen. Uit onderzoeken blijkt dat in droge jaren, als de natuur het toch al zwaar heeft, door beregening uit grondwater de waterstand in de natuur nog eens 20-50 cm extra daalt!”

Fotoboek de Peel

Natuurfotograaf Jan van de Kam had net voor het uitbreken van de brand een fotoboek gemaakt over de Peel. De meeste foto’s zijn gemaakt in het deel dat verbrand is geweest. Het fotoboek is online te bekijken via www.depeelin4seizoenen.nl