Rechten voor de natuur in Brabant – BMF-lezing 2024

oktober 31, 2024

Terugblik BMF-lezing 2024: Rechten voor de natuur in Brabant

Kijk hier naar de terugblik van de BMF-lezing 2024, of lees het artikel hieronder. 

Dinsdag 29 oktober 2024 was het weer tijd voor de jaarlijkse BMF-lezing. Ruim 100 mensen reisden af naar Cinecitta in Tilburg om te luisteren naar de verhalen van Jessica den Outer, Erik de Ridder en Matthijs Schouten. Het onderwerp van de avond: het erkennen van de rechten van de natuur.

Jessica den Outer, winnaar van de Trouw duurzame top 100 met haar stichting Rechten van de natuur, was de eerste spreker van de avond. Door ziekte geveld was ze helaas niet fysiek in Tilburg aanwezig, maar via een Teams-verbinding vanuit huis verscheen ze op het scherm om haar verhaal te doen. En hoe! In een klein halfuurtje nam ze de zaal mee in de geschiedenis van de rechten van de natuur en reisden we af naar Ecuador en Nieuw-Zeeland, landen waar de rechten van de natuur ook echt al erkend zijn.

Rechten van moeder aarde, een rivier, bos en een berg

Zo heeft Ecuador in de grondwet de rechten van de natuur, “Pachamama”, opgenomen, vertelt Jessica. Hierdoor kan ieder persoon in Ecuador een rechtszaak voeren in naam van de natuur. En in Nieuw-Zeeland zijn de rechten van een rivier, bos en berg erkent. Dit leidt overigens niet alleen per definitie tot meer rechtszaken, benadrukt Jessica: omdat de natuur nu vertegenwoordigd wordt en die vertegenwoordigers ook echt een gelijkwaardige stem aan tafel hebben, komen ze er samen in dialoog al uit. Zonder dat de rechter eraan te pas hoeft te komen.

Ze vergelijkt de strijd om rechten voor de natuur ook met eerdere emancipatiebewegingen. Zo had tijdens de slavernij een grote groep mensen nog geen rechten. Ze werden gezien als “objecten”, of als “bezit”. Datzelfde gold tot 100 jaar geleden voor vrouwen. Nu is het de hoogste tijd dat ook de natuur in ons rechtssysteem van “objecten” naar “subjecten” gaan.

Zo enthousiast als Jessica haar verhaal deed, zou je bijna vergeten dat ze ziek thuis zat! De zaal luisterde ademloos naar haar boeiende verhaal. Ze sloot af met een oproep: iedereen kan opkomen voor het erkennen van de rechten van de natuur in diens omgeving. In Nederland zijn al ruim 25 initiatieven actief!

Rechten van de Dommel

Na Jessica was het de beurt aan Erik de Ridder, watergraaf van Waterschap de Dommel. Femke Dingemans, directeur-bestuurder van de BMF, bevroeg hem over zijn reis naar Colombia voor de United Nations Biodiversity Conference COP16, waar hij net van thuis was gekomen. Hij vertelde over de rivieren met erkende rechten die hij heeft gezien (Cauca en Magdalena), over Paola, voogd van de rivier Cauca die hij gesproken heeft, en over het indrukwekkende verhaal van Sara, een 9-jarig meisje dat opkwam voor natuur en biodiversiteit.

Natuurlijk vroeg Femke hem ook naar het (tot nu toe!) enige initiatief in Brabant over de rechten van de natuur: het initiatiefvoorstel in het algemeen bestuur om onderzoek te doen naar rechtspersoonlijkheid van de rivier de Dommel. Een voorstel dat uiteindelijk is aangehouden door het algemeen bestuur: “Ik ben slechts de voorzitter!” benadrukte hij.

Want zelf had Erik het graag anders gezien. Het gesprek over het initiatiefvoorstel over de rechten van de Dommel was erg waardevol geweest, en een onderzoek had dat ook kunnen zijn. Zorgen en vragen die leefden in het algemeen bestuur hadden in dat onderzoek onderzocht en beantwoord kunnen worden. Al betwijfelde Erik zelf de meerwaarde om de rechten van de Dommel ook echt te erkennen. Het is wellicht een interessant middel, maar wat hem betreft niet zozeer het doel. En wie zou de voogd dan moeten worden? Wat hem betreft is het waterschap dat nu al! Of zou het waterschap dat toch kunnen zijn.

Erik neemt zich voor om alleen maar genoegen te nemen met stappen vooruit, zelfs al zijn het kleine. “Geen twee vooruit en één achteruit, dus?” vraagt Femke hem. “Precies!” is Eriks reactie. “Als het erop aankomt moet je jezelf afvragen aan welke kant van de geschiedenis je wil staan,” zegt hij. “En dan weet ik het wel!”

De symfonie van het leven

Ten slotte was het woord aan Matthijs Schouten, bijzonder hoogleraar ecologie en filosofie, die ons meenam in de rechtsfilosofie. Want waarom is het dan zo waardevol om dat gesprek over de rechten van de natuur te voeren, zoals Erik ook had ervaren?

In een meeslepend pleidooi hield Matthijs het publiek een spiegel voor: hoe kijken, praten en denken wij, in de westerse cultuur, over de natuur? “Eigenlijk heb ik een hekel aan het woord ‘natuur’,” vertelde hij, “want het klinkt alsof het iets buiten ons is.” Hij spreekt liever over ‘de symfonie van het leven’. Dan ga je opeens heel anders kijken, wanneer “de symfonie van het leven in de weg staat van economische ontwikkeling”.

In vogelvlucht neemt Matthijs ons mee in de geschiedenis van de westerse filosofie en cultuur, van Aristoteles tot het Christendom en de Verlichting. Onze cultuur is de enige op de wereld waarin we onszelf, als mens, boven de rest van de natuur plaatsen, vertelt hij. “Who do we think we are?” werpt hij het publiek indringend voor.

Deze manier van denken is volgens Matthijs ook waarom we, ondanks dat we allang weten hoe slecht de natuur ervoor staat én wat we daartegen kunnen doen, er nog altijd veel te weinig gebeurt. “Aan het einde van deze lezing zijn er door ons toedoen alweer twee soorten uitgestorven,” zegt hij.

Laat je verwonderen

We moeten de emotionele verbinding en relatie met de natuur weer terugvinden. Ons weer gaan verwonderen en laten meevoeren door de natuur. In plaats van er alleen maar rationeel en wetenschappelijk naar te kijken. Zo geeft Matthijs heel de zaal huiswerk mee: om eens elke dag 10 minuten naar iets in de natuur te kijken, zonder het direct te determineren of analyseren.

Aan het einde van zijn verhaal vraagt hij of heel de zaal wil gaan staan. Dan houden we, net als op 4 mei voor alle oorlogsslachtoffers, 2 minuten stilte voor alle soorten die zijn uitgestorven, of op uitsterven staan. Een emotionele, beladen stilte, waarin iedereen stilstaat waar we het als natuurbeschermers nou voor doen.

“Als de natuur niet langer een ‘het’ is, heeft ze impliciet en vanzelfsprekend recht op bestaan en welzijn,” sluit Matthijs ten slotte zijn verhaal af.

Rechten van de natuur in Brabant

Voor het tijd is voor de borrel, sluit Femke de avond af met twee mededelingen. Het gesprek over rechten van de natuur moet wat de BMF betreft namelijk niet bij deze lezing blijven! Allereerst kondigt ze een poëziewedstrijd aan, met als titel: ‘Geef de Brabantse natuur een stem’. Iedereen kan tot en met 15 december een gedicht insturen. Op 9 januari maakt de jury, bestaande uit Femke, Hagar Roijackers (gedeputeerde van Natuur, Milieu en Brabants Programma Landelijk Gebied) en Frans Kapteijns (boswachter) de winnaar bekend tijdens het Milieucafé in Tilburg.

Meer weten & gedicht insturen

Daarnaast nodigt de BMF leden van aangesloten organisaties van de BMF aan om op donderdagmiddag 12 december met ons aan de slag te gaan met de rechten van de natuur. Wie meer wil weten, kan een mail sturen naar joyce.verschoor@brabantsemilieufederatie.nl of hier meer lezen.