Droogte te lijf met het voedselbos

augustus 5, 2019

Voorbeeld van duurzaam bodem- en waterbeheer

Droogte te lijf met het voedselbos

Volle stranden, drukke meren en veel bootjes. Deze zomer kenmerkt zich door extreme temperaturen. Ook dit jaar zijn er neerslagtekorten en de grondwaterstanden zijn zeer laag. Hoe moeten we omgaan met de verdroging van de natuur en het landschap? Voedselbossen kunnen wellicht uitkomst bieden.

Alles wat er groeit en leeft wordt bepaald door het lokale klimaat, de bodem en het water. Ons Brabantse water is een waardevolle en onmisbare grondstof voor zowel natuur als landbouwproductie. De extremen in het weer nemen toe en dat betekent langere periodes van droogte, maar ook hevige regenval in korte tijd. Deze neerslag moeten we dan ook zorgvuldig conserveren om verdroging tegen te gaan. Dat kan onder andere door het realiseren van eetbare bossen.

Duurzaam waterbeheer

De Brabantse bodem staat onder grote druk. Zo is de sponswerking van de bodem voor water en mineralen afgenomen. Wettelijke normen voor water worden overschreden en er is een afname te zien in de bodemvruchtbaarheid. De wijze waarop de intensieve landbouw omgaat met onze bodems is daar een belangrijke oorzaak van. Het huidige systeem heeft effect op de klimaatbestendigheid van onze zoetwatervoorziening.

Voedselbossen kunnen helpen bij het realiseren van duurzaam bodem- en waterbeheer. Door de huidige verdichting van de bodem zakt regenwater bij hevige neerslag niet snel genoeg in de grond. De gevolgen zijn plassen op het land en regenwater dat naar sloten stroomt, terwijl natte gronden zo belangrijk zijn. Een gezonde bodem is zelfvoorzienend, vruchtbaar en heeft een goede structuur. Het werkt dan als een spons. Een vitale bodem houdt water vast in natte tijden en geeft het water af in droge perioden.

Opbouw organische stof

Eetbare bossen zijn stuk voor stuk bio-diverse systemen waar ecologische principes worden toegepast. Door slimme ontwerpprincipes wordt het bodemleven maximaal gestimuleerd. Bijvoorbeeld door bladval en versnippering of verrotting van de eigen houtopstanden. De doorworteling van de bodem verbetert hierdoor en het gehalte organische stof neemt toe. Het zorgt ervoor dat water dieper in de bodem kan doordringen en wordt vastgehouden.

De natuur doet zelf het werk in een voedselbos. Kunstmest, bestrijdingsmiddelen en compost zijn uit den boze. De uitspoeling naar het grond- en oppervlaktewater neemt hierdoor sterk af. Uitgeputte bodems lijken zich in enkele jaren te herstellen. Een mooi voorbeeld is het Tilburgse voedselbos in Stadsbos013. De bodem was uitgeput door gras en maïs, maar anderhalf jaar na de aanleg nam de opbouw van humus in de zanderige bodem al flink toe. Dat komt doordat de wortels van een voedselbos enkele meters diep in de grond gaan, terwijl een standaard maïsveld tot maximaal 30 tot 40 centimeter diepte groeit. In een voedselbos is er dan ook geen ploegzool meer. De grond is niet langer verdicht en het gehalte organische stof is hoog. Dat komt door de jarenlange opbouw van wortelresten, humus van bladeren en hout.

Hoe meer organische stof er in de bodem zit, hoe meer water deze kan vasthouden. Uit diverse onderzoeken blijkt dat 1 procent extra organische stof zo’n 170 kubieke meter water per hectare extra kan vasthouden. Daarnaast versterkt de grotere doorwortelbare zone dit effect verder, waardoor er een zogenaamd multiplier effect optreed: “organische stof X doorwortelbare zone”. De Brit Martin Crawford toont met zijn voedselbos aan dat het mogelijk is om 12 à 13 procent organische stof op te bouwen in de bodem. In schril contrast daarmee staat een standaard Brabants maïsveld, dat bevat slechts 2,5 procent organische stof. De potentie van waterbuffering via voedselbossen is dan ook gigantisch.

Klimaatbestendig

Het verbeteren van de bodem is bewezen effectief voor duurzaam waterbeheer. Bodemverbeterende maatregelen reduceren de piekafvoeren in oppervlaktewater, watergangen en sloten tot 15 procent in de winter en tot 50 procent in de zomerperioden. Daarnaast neemt de noodzaak om te beregenen met een derde af en de gewassen kunnen tot 10 procent meer opbrengen. Dat blijkt uit eerdere pilots van STOWA, Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer.

Goede duurzaam beheerde gronden verlagen de druk op de landbouw. Ze verhogen op die locatie de natuurwaarden en verminderen de druk op het waterbeheer, door de verhoging van het waterbergend vermogen van de bodem. Voedselbossen kunnen dan ook helpen bij het verminderen van wateroverlast, tegengaan van verdroging en het klimaatbestendig maken van ons zoetwatersysteem.

Tags: