Congres Voedselbossen: veel mogelijkheden voor voedselbossen in Brabant

maart 25, 2017

Congres Voedselbossen: veel mogelijkheden voor voedselbossen in Brabant

Verslag Congres Voedselbossen 23 maart 2017

Door: Marjolein Bezemer

Op 23 maart jl. bezochten 120 mensen het congres Voedselbossen, georganiseerd door de European Green Academy (EUGA) in samenwerking met de Brabantse Milieufederatie. De zaal zat vol enthousiaste voedselboswachters (in spe), boeren en beleidsmakers. Er werd door o.a. Mary Fiers gesproken over de mogelijkheden voor het aanleggen van voedselbossen in Brabant met hulp van het Groen Ontwikkelfonds Brabant. Wouter van Eck van Food Forest Ketelbroek gaf een inkijk in de praktijk van aanleg en beheer van een voedselbos. En John Vermeer van de Brabantse Milieufederatie sprak over wetgeving en regels rondom de aanleg van voedselbossen. De conclusie van deze ochtend was duidelijk: er zijn veel mogelijkheden voor de aanleg van voedselbossen in Brabant.

Introductie

Jos de Punder, voorzitter van EUGA, gaf een goede aftrap met de melding dat hij zelf de dag ervoor ruim 6000 m2 voedselbos had aangeplant. Sjef Verhoeven, wethouder Duurzaamheid van de gemeente Oisterwijk, nam het stokje over en sprak over de kentering die nu gaande is voor de zorg voor de aarde. We moeten leren omdenken om een omslag te creëren.

Mary Fiers en Hans van der Wiel, Groen Ontwikkelfonds Brabant

Mary Fiers, directeur van het Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB), sprak samen met haar collega Hans van der Wiel over de realisatie van nieuwe natuur in Brabant. Het GOB stelt zich ten doel om in 2027 10.000 hectare aaneengesloten nieuwe natuur te hebben gerealiseerd. Het fonds is in mei 2014 ontstaan uit de verkoop van Essent en bevat 240 miljoen euro en heel veel grond. Om de doelen te realiseren, worden initiatiefnemers uitgenodigd om een goed (bedrijfs-)plan in te dienen voor het aanleggen van nieuwe natuur.

Waar staan we nu? Het Groen Ontwikkelfonds zit nog in de opstartfase. Ze heeft ruim 100 aanvragen binnengekregen en 400 hectare beschikt. 30% van de aanvragen komen van particulieren. Er zijn nu ongeveer 70 plannen in voorbereiding, waaronder plannen voor voedselbossen.

Wat heeft het fonds nodig om de resterende 9.600 hectare natuur te realiseren? Allereerst bewegingsruimte: er is ruimte nodig om te kunnen pionieren, om experimenten een kans te geven. Vooral voor voedselbossen is dat belangrijk omdat het in bepaalde opzichten een nieuwe manier van voedsel produceren is in een natuurlijke omgeving. En ten tweede zijn er nieuwe partijen en nieuwe concepten nodig.

Het realiseren van nieuwe natuur kan in versnelling komen als we het koppelen aan andere doelen, bijvoorbeeld:

• Energietransitie
• Klimaatadaptatie: natuur kan een belangrijk middel zijn om regenwater op te vangen en stedelijke hitte tegen te gaan.
• Natuur-inclusieve landbouw: veel mensen denken na over nieuwe vormen. Het GOB kan agrarische ondernemers helpen om aan grond te komen.

Wat is een ondernemend natuurnetwerk? Hans van der Wiel, lid van de werkeenheid van het GOB, legt uit:

• Combineren van natuurontwikkeling en economisch gebruik.
• Op betreffende gronden ontwikkelen zich natuurwaarden, maar behouden daarnaast een economische verdiencapaciteit.
• Verwachte resultaten: meer biodiversiteit, verhoogde aantrekkelijkheid van het landschap en verbeterde omgevingscondities.

Natuur-inclusieve landbouw of landbouw-inclusieve natuur? Het GOB hanteert hiervoor de volgende randvoorwaarden:

• Geen kunstmest of drijfmest. Dus alleen ruige mest of alternatieven daarvoor.
• Geen chemische bestrijdingsmiddelen.
• Geen conflict met het eco-hydrologisch wensbeeld.
• Kwaliteitsniveau van het natuurbeheerplan wordt op gebiedsniveau gehaald.

Maar let op: maatwerk is nodig, zoals Mary Fiers eerder al aangaf in haar verhaal over ruimte voor experiment.

Meer informatie over het Groen Ontwikkelfonds Brabant vind je op www.groenontwikkelfondsbrabant.nl

 

Wouter van Eck, Food Forest Ketelbroek

Boer Wouter van Eck heeft in 2009 2,5 hectare maïsakker omgevormd tot voedselbos. Hij was daarmee de eerste in Nederland. Zijn definitie van een voedselbos is:

• Door mensen ontworpen en gericht op voedselproductie.
• Gedomineerd door meerjarige, houtige soorten.
• Benut de ecologische principes van een natuurlijk bos (bio-mimicry & agro-ecology).
• Het functioneert zonder externe input als mest, pesticiden, etc.

De basisvoorwaarden om een voedselbos te kunnen aanleggen en onderhouden / behouden zijn:

• Bomen!
• Zeer terughoudend beheer
• Geen vee
• Diversiteit van de vegetatie
• Multiculturele plantengemeenschap toestaan (inheemse en uitheemse soorten door elkaar)
• Ecosysteemdiensten moeten beloond worden
• Het beleid zal flexibel moeten zijn

In het begin zal je veel moeten investeren in het ontwerp en de aanleg, maar daarna is het belangrijkste om te wachten en niets te doen. Dan zal het bos zich de eerste 4 eeuwen zelf ontwikkelen. Van Eck geeft drie voorbeelden uit zijn eigen voedselbos waarmee hij aantoont dat niet ingrijpen loont:

• In de eerste lente was er een rupsenplaag, maar dezelfde zomer kwamen verschillende vogels in het voedselbos nestelen. Zij zorgden voor balans door de rupsen op te eten.
• Gij zult niet wieden! Als pionierplant is de distel bijvoorbeeld nuttig om de bodem te verbeteren. Als het voedselbos groeit, zal er minder licht komen bij deze planten en verdwijnen ze vanzelf.
• Schimmels leven in symbiose met bomen. Een theelepel bosgrond bevat enkele honderden meters schimmeldraden. Zwammen kunnen fosfaat halen uit de bodem en leveren aan bomen. Maar een boom die bemest wordt, zal geen gebruik maken van de natuurlijke fosfaatlevering van zwammen. Daarom is het belangrijk om niet bij te mesten: een succesvol bos heeft geen input nodig.

Natuur en landbouw versterken elkaar. Je moet de natuurlijke principes begrijpen en in het ontwerp meenemen. De ecologie is de basis op verschillende manieren:

• Een goed ontwerp biedt een habitat voor veel soorten.
• Bestuiving, natuurlijk plaagbeheer.
• Biodiversiteit is vaak groter dan die van menig natuurgebied.

Mensen hebben behoefte aan de functies die voedselbossen kunnen leveren:

• Voedsel
• Broeikasgassen vastleggen in de bodem (in de lucht zijn deze gassen een klimaatprobleem, in de bodem zijn ze nuttig)
• Het verbeteren van de waterhuishouding
• Een gezond leefmilieu
• Recreatie

Ben je enthousiast geworden en wil je zelf een voedselbos gaan aanleggen? Houd er dan rekening mee dat je in het begin veel tijd, energie en geld zult moeten investeren in het verwerven van grond, het ontwerp en de aanplant van het voedselbos. Maar als dat allemaal goed gedaan is, staat het bos de komende 400 jaar als een huis. Een belangrijk deel van je huishoudboekje na aanplant is dat je geen uitgaven meer hebt. De opbrengsten zijn dus netto-opbrengsten.

 

John Vermeer, Brabantse Milieufederatie

John houdt zich bezig met het stimuleren van boeren en burgers om voedselbossen aan te leggen. Hij heeft net een Green Deal gesloten met de provincie om duurzame initiatieven te stimuleren. Hij geeft tips op het gebied van ruimtelijke ordening, financiering en wetgeving aan mensen die een voedselbos willen aanleggen.

Als je een voedselbos wilt aanleggen kom je vaak beleidsmakers en regels tegen. John somt een aantal zaken op om rekening mee te houden.

• Als je in gesprek bent met natuurbeheerders of de gemeente, neem je gesprekspartners dan mee naar een gerealiseerd voedselbos. Ze kunnen dan met eigen ogen zien wat je doel is en waarom het belangrijk is.
• De natuurbeschermingswet (NBW, voorheen Boswet) heeft nog geen regelingen voor het voedselbos omdat het een relatief nieuw fenomeen is. Je zult vaak moeten kijken wanneer jouw voedselbos onder de NBW valt.
• Bestemmingsplannen: in de Utrechtse nieuwbouwwijk Rijnvliet hebben bewoners van tevoren geregeld dat een deel van de wijk het bestemmingsplan voedselbos heeft. Dat is voor het eerst in Nederland dat er zo’n bestemmingsplan is afgegeven. Tip: ga naar het gemeentehuis en bekijk de bestemmingsplannen van de omgeving waarin jij jouw voedselbos wilt aanleggen.
• Natuurgebieden in het Natuurnetwerk van Noord Brabant (voorheen Ecologische Hoofdstructuur) hebben zogenaamde natuurdoeltypen als richtlijn. Dat kan bijvoorbeeld zijn: ‘kruidenrijk grasland’, heide of hakhout. Als je een stuk grond op het oog hebt, met het juiste bestemmingsplan, leg dan de natuurdoeltypen ernaast om te zien of er een match is. Heb je bijvoorbeeld natuurdoeltype kruidenrijk grasland, maar bestemmingsplan open beekzicht, dan is een voedselbos daar niet mogelijk. Maar een natuurdoeltype hakhout/bos en bestemmingsplan bos is wel geschrikt voor een voedselbos. Daarnaast is het ook belangrijk om de grondwaterstand te checken. Met een hoge grondwaterstand is het namelijk erg moeilijk om grote bomen te planten.
  Wil je een overzicht van geschikte natuurdoeltypen voor de aanleg van een voedselbos? Bekijk dan het rapport van Eva Slier in opdracht van de Brabantse Milieufederatie. Zij heeft de geschikte natuurdoeltypen in Brabant in kaart gebracht.
• Dan de financiering van het voedselbos: in het begin heb je een hoge investeringspiek en daarna niet. Het Groen Ontwikkelfonds Brabant kan de aankoopkosten van de grond en een deel van de aanplant financieren. Als je alleen inheemse soorten gaat gebruiken, kan je daarvoor een aparte subsidie krijgen, maar voor een divers voedselbos zijn exoten ook nodig.
• Overige wetgeving: er is een lange pachttermijn nodig voor voedselbossen omdat je ze in principe voor 400 jaar wilt behouden.
• Landbouwzaken: heb je een boerenbedrijf (en daar valt een voedselbos ook onder omdat je voedsel produceert), dan zul je de gecombineerde opgave (in de volksmond Meitelling) moeten invullen. Je tekent dan per kavel je gewassen in. Dat is voor een monocultuur goed te doen, maar voor een polycultuur als een voedselbos is dat praktisch onmogelijk. Je voedselbos groeit in 7 lagen, dus het is lastig om de gewassen in kavelgrenzen in te delen.

Conclusie: er zijn nog veel onduidelijkheden en belemmeringen, maar dat biedt ook ruimte voor mogelijkheden. Laat je niet ontmoedigen en ga door met je plannen voor een voedselbos. De Brabantse Milieufederatie heeft sinds kort een platform opgericht van mensen die in Brabant een voedselbos willen aanleggen.

Kijk voor het Platform Voedselbossen Brabant op www.brabantsemilieufederatie.nl/voedselbossen.

Tags: