Vier groene boekentips voor de koude herfstdagen

september 24, 2024

Vier groene boekentips voor de regenachtige herfstdagen

Het is alweer (bijna) herfst. De tijd van schitterende wandelingen door een bos vol roodtinten, maar ook de tijd van dagen met guur weer. Dagen waarop je, stiekem óók als natuurliefhebber, eigenlijk het liefste binnenblijft. Geen probleem, want dan haal je gewoon de natuur naar binnen en wel in de vorm van: boeken! Meghan Rebergen – jurist bij de BMF en fervent lezer – vertelt in deze blog over ‘groene’ verhalen die raken en inspireren.

Door: Meghan Rebergen

1. ‘Het verborgen leven van bomen’ – Peter Wohlleben

Ooit gehoord van een ‘wood-wide-web’? Nee? Kom erachter wat het betekent door in “Het verborgen leven van bomen” te duiken. Een boom lijkt op het eerste gezicht misschien een roerloos element in het landschap, maar Peter Wohlleben laat zien dat niets minder waar is.

Dit boek onthult de tot op heden bijna onopgemerkte wereld van natuurlijke bossen en toont aan hoe krachtig een gemeenschap van bomen kan zijn. Communicatiekanalen van bomen (die lopen via wortelnetwerken en geursignalen) doen je versteld staan. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bomen in tijden van droogte onderling voedingsstoffen uitwisselen. Ook waarschuwen ze elkaar bij naderend onheil, zoals insectenplagen. Bomen die elkaar helpen of zelfs bevriend worden, waarom is dat? Wohlleben geeft een logische – voor mensen herkenbare – verklaring: samen sta je sterker. Waar vele bomen samen voor een ecosysteem zorgen waarin bomen floreren en oud kunnen worden, is één enkele boom weerloos overgeleverd aan weer en wind. Eén boom maakt immers nog geen bos.

Wees niet bang voor een lange opsomming van ecologische feiten, want de kracht van dit boek schuilt juist in de manier waarop Wohlleben complexe biologische processen toegankelijk maakt voor een breed publiek. Met zijn anekdotische stijl en ervaring als boswachter herinnert hij ons eraan dat de (on)ontdekte wonderen van het bos het waard zijn om te beschermen. Wohlleben omschrijft bomen steevast als levende, voelende wezens en gaat morele en filosofische vragen die deze benadering oproepen niet uit de weg. Zijn werk zal de kijk op bomen van menig lezer veranderen. Grote kans dat boswandelingen na het lezen van dit boek ook bij jou rijker en mysterieuzer voelen dan voorheen.

2. ‘Ooit waren er wolven’ – Charlotte McConaghy

‘’Ooit waren er wolven’’ van Charlotte McConaghy is een prachtige meeslepende roman. Dus: als je zin hebt om je te verliezen in een fictief verhaal over de natuur in een beeldende en verfijnde schrijfstijl, dan heb je met dit boek goud in handen.

Hoofdpersoon Inti Flynn is bioloog en probeert samen met haar kleine team van experts wolven te herintroduceren in Schotland om zo het ecosysteem terug in balans te brengen. Tegen het decor van de mystieke Hooglanden lopen de spanningen tussen de agrarische gemeenschap en natuurbeschermers echter al snel hoog op. Als een man uit het dorp vermist raakt in het bos, zijn alle ogen op het wolvenproject gericht. McConaghy schetst een rauw portret van bioloog Inti’s strijd, zowel met de gemeenschap als met haar innerlijke demonen. Het verhaal gaat dan ook over meer dan het redden van bomen alleen en onderzoekt de complexe relaties tussen mens, dier en natuur. Thema’s als verlies, geweld, liefde, familiebanden en herstel krijgen allemaal een plaats.

De thematiek van “Ooit waren er wolven” vertoont opvallende parallellen met de huidige discussie over de terugkeer van de wolf in Nederland. McConaghy laat op indringende wijze zien waarom de terugkeer van de wolf met open armen moet worden verwelkomd. Het boek geeft duidelijkheid over hoe wolven een cruciale rol spelen in het herstel van natuurlijke ecosystemen. De terugkeer van de wolf bevordert biodiversiteit en houdt populaties van wilde dieren in toom. Hoewel er zorgen bestaan bij boeren en gemeenschappen, schetst McConaghy in haar verhaal een beeld waarin deze uitdagingen overwonnen kunnen worden door samenwerking en aanpassingen. Een actueel boek met als belangrijkste boodschap dat het omarmen van de wolf het omarmen van een gezonder en evenwichtiger ecosysteem betekent.

3. ‘Rechten voor de Natuur’ – Jessica den Outer

‘’Rechten voor de Natuur’’ is een vlammend pleidooi voor een grondige herziening van ons rechtssysteem.

Jessica den Outer, van huis uit milieujurist, merkte dat de huidige wetgeving op het gebied van natuurbescherming alles behalve doeltreffend is. Hoe kan het zo zijn dat de biodiversiteit nog steeds achteruit holt, de waterkwaliteit ronduit dramatisch is en kwetsbare natuur bedolven ligt onder een zware deken van stikstof, ondanks uitgebreide regulering om al deze problemen aan te pakken? Den Outer ontdekt al snel dat dit komt doordat er een vertekend wereldbeeld aan ons wettelijk stelsel ten grondslag ligt: de overtuiging dat de mens in alles centraal staat.

Het boek geeft overtuigende argumenten voor een geheel nieuw juridisch kader waarin de natuur als rechtspersoon met eigen belangen wordt gezien. Den Outer biedt niet alleen theoretische inzichten, maar geeft ook praktische handvatten over hoe deze rechten in wetgeving kunnen worden geïntegreerd. Scepsis over het concept wijst de auteur resoluut van de hand. Als bedrijven rechtspersoonlijkheid kunnen bezitten en vertegenwoordigd worden door een advocaat, kan een soortgelijke constructie immers ook worden toegepast op de natuur.

Inspirerende voorbeelden van rechtssystemen in landen waar de natuur al een juridische status heeft laten zien waar kansen en uitdagingen liggen. Bovendien onderstrepen deze cases dat rechten voor de natuur geen abstract idee is en stemmen ze hoopvol. Zo werd de Whanganui-rivier in Nieuw-Zeeland erkend als rechtspersoon en kreeg de Spaanse lagune Mar Menor rechten na een burgerinitiatief waarbij meer dan 600.000 handtekeningen werden ingezameld. ‘’Rechten voor de Natuur’’ daagt ons uit om ethische en juridische grenzen te verleggen, want – zo betoogt Den Outer – niets is zo krachtig als een idee waarvoor de tijd gekomen is.

Meer weten? Meld je aan voor de BMF-lezing “Rechten van de Natuur” op 29 oktober, met als één van de sprekers Jessica den Outer zelf!

4. ‘Een vlecht van heilig gras’ – Robin Wall Kimmerer

In een “Een vlecht van heilig gras” verweeft Robin Wall Kimmerer ecologische wetenschap met traditionele kennis tot een poëtische liefdesbrief aan de natuur. Kimmerer is botanicus van beroep en stamt af van de Potawatomi-natie, een inheems Amerikaans volk. In haar boek keert zij zich tegen de grootschalige exploitatie van de aarde die vandaag de dag maar al te gangbaar is. De auteur benadrukt de urgentie, maar blijft ondertussen geen moment hangen in doemscenario’s. In plaats daarvan geeft ze een handreiking om te komen tot oplossingen en nodigt ze iedereen uit tot actie.

In de kern moedigt Kimmerer de mens aan tot een duurzaam herstel van onze relatie met de aarde. Hoewel het herstellen van de verbroken verbinding tussen mens en natuur al snel klinkt als een utopie, kunnen we ver komen als we de wereld opnieuw als een tuin vol geschenken gaan zien. Kunnen we dan niet makkelijk ongelimiteerd plukken tot de tuin kaal en leeg is? Het antwoord luidt volmondig ‘’nee’’, want alleen vanuit de bezitseconomie is een geschenk iets dat gratis is. Een geschenk dat met dankbaarheid in ontvangst wordt genomen, schept juist een wederkerige relatie die tegenwicht biedt aan de neiging tot hebzucht die de mens eigen is. Een geschenkrelatie met de natuur is volgens Kimmerer dus niet alleen nemen, maar vooral ook geven, omdat we erkennen dat we tegelijkertijd meewerken én afhankelijk zijn van de natuur om ons heen.

De aaneenschakeling van persoonlijke reflecties, diepgaande ecologische observaties en wijze lessen uit de mondelinge overleveringen van inheemse bevolkingsgroepen geeft de lezer een welwillend duwtje in de rug om de wereld om ons heen met andere ogen te bekijken. Wie ‘’Een vlecht van heilig gras’’ leest kan een inspirerende essaybundel verwachten, die zowel het hart als het verstand aanspreekt.