Oud-voorzitter Gertjan Endedijk blikt terug

mei 7, 2024

Oud-voorzitter Gertjan Endedijk blikt terug: “Als bioloog ben ik van huis uit pessimistisch, maar als Gertjan ben ik optimistisch”

Gertjan Endedijk begon in 1985 zijn carrière bij de Brabantse Milieufederatie. Na bijna 35 jaar keerde hij in 2019 terug , maar dan als voorzitter van het bestuur van de BMF. Zijn voorzitterschap werd gekenmerkt door onverwachte ontwikkelingen: coronatijd, Brabantse besturen die vielen, veranderingen in de BMF. Te midden van al het tumult lukte het Gertjan een verandering in het bestuursmodel van de BMF door te voeren. Nu zwaait hij af. In dit interview kijkt hij terug op zijn tijd bij de BMF – als voorzitter, maar ook als werknemer in de jaren 80.

Inmiddels is Gertjan een paar weken voorzitter-af. Als een vriend of vriendin of familielid die je een poos niet ziet, denkt hij nog regelmatig aan de BMF terug: “dan vraag je je af, hoe zou het nu gaan?” De thema’s van de BMF laten hem ook niet zo maar los. Hij is nog altijd actief in allerlei bestuursfuncties. Bij een stadsboerderij in de buurt bijvoorbeeld, en hij is inmiddels officieel benoemd tot voorzitter van de Raad van Toezicht van de landelijke Natuur- en Milieufederaties. “Ik ben een druk baasje. Dat zeggen mijn zoons ook: ‘pa kan niet stilzitten’.”.

Opnieuw beginnen

Toen Gertjan voorzitter van de Brabantse Milieufederatie werd, kwam de organisatie net uit een chaotische tijd. “Het voelde een beetje of we opnieuw zijn begonnen. We kwamen uit een soort crisissituatie. Femke, de directeur van de BMF was nieuw, veel medewerkers waren nieuw, de hele Raad van Toezicht was nieuw. Het was een soort nieuwe start, dat maakte het ook speciaal.”

Hij herinnert zich dat tijdens de eerste vergadering in 2019 de trekkers door de stationslaan in Tilburg reden, vlak langs het kantoor van de BMF in het Natuurmuseum. Het waren de eerste boerenopstanden. Femke vertelde toen aan Gertjan dat ze hekken maar dicht had gedaan. “Het was meteen grimmig,” vertelt Gertjan. En toen brak ook nog eens de coronapandemie uit.

Maar toch draaide de BMF, net als veel andere organisaties, online en thuiswerkend door. Al snel had Gertjan door dat de toenmalige bestuursvorm niet meer paste bij de nieuwe wetgeving op dit gebied. Toen hij voorzitter werd, had de BMF een algemeen bestuur van twaalf of dertien mensen, en een dagelijks bestuur van vijf mensen. “Als bestuur ben je verantwoordelijk voor het dagelijkse reilen en zeilen van de tent. Dat lukte niet goed, want we stonden te ver op afstand. Dat was wel prima, want de directeur deed het goed, maar het was ook ongemakkelijk.”

“Als voorzitter ben je niet de baas”

Dus ging Gertjan samen met directeur Femke Dingemans aan de slag met het aanpassen van het bestuursmodel. Tijdens vele (online) vergaderingen werd er gediscussieerd over de transitie en de nieuwe statuten. Gertjan: “De discussie was soms best wel pittig. Dan kon je beter even een stap terug doen, in plaats van forceren. Uiteindelijk is de overstap heel soepel verlopen.”

Die werkwijze kenmerkt Gertjan. Hij is niet iemand die direct op de voorgrond treedt en allemaal besluiten wil nemen: “ik kijk en ik luister, ik kan goed analyseren. Als het nodig is, stel ik iets voor: ‘zullen we het zo of zo doen?’”. Zijn stempel ergens opdrukken past daar voor hem niet bij.

“Ik vind wel van alles hoor!” voegt hij lachend toe. “Maar: als voorzitter ben je niet de baas.”

In het diepe gegooid

In 1985 kwam Gertjan voor het eerst met de BMF in aanraking. Vers afgestudeerd van de studie biologie ging hij in Tilburg wonen. Bij de BMF vond hij zijn eerste baan. Daar leerde hij direct een hoop: “maar je wordt enorm in het diepe gegooid.” Zo werd hij na 3 of 4 maanden al naar de Raad van State gestuurd voor een hoger beroep tegen een dochterbedrijf van Shell. “Ik wist ook helemaal niet dat ik tegenover een van de topadvocaten van Shell kwam te staan, die inderdaad ook de vloer met me aanveegde!”

In de jaren heeft Gertjan de positie van de BMF zien veranderen. Zo vertelt hij: “We werden wel gedoogd, maar we waren in de ogen van velen ook een beetje de clown. Echt serieus werden we niet genomen, tenzij we een juridische procedure begonnen. We hadden toen de NCB, de Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond, de voorloper van de ZLTO. Dat was een hele machtige club. Ze gedoogden ons, als een soort kabouters. Dat spel moest je goed spelen. Niet te fel, niet te radicaal, anders maak je het ze veel te makkelijk om je af te serveren.”

Het systeem loopt vast

Gertjan ziet nu het systeem echt vastlopen: “De milieuproblemen raken nu het hart van de economie. We hebben ook meer steun van de wetenschap, die veel verder is. In de jaren 80 had je het over de ozonlaag, zure regen en stervende bossen. Daar werd een beetje schamper over gedaan: ‘nou ja, zo erg is het toch ook weer niet?’ Maar als je kijkt hoeveel wetenschappelijke gegevens er nu zijn en hoe er landelijk maar ook Europese wet- en regelgeving is. Je staat eigenlijk op papier heel sterk als milieubeweging. In de jaren 80 rammelde dat nog veel meer.”

Juist omdat er veel op het spel staat, ziet Gertjan de reacties ook heftiger worden: “Je ziet nu ook compleet gescheiden bubbels. Bij de discussie over de landbouw zie je dat heel erg duidelijk. Dat merk ik ook bij mijn schoonfamilie in Drenthe. Polariseren helpt dan niet. In gesprek blijven wel, hoe moeilijk dat soms ook is.”

Baltsende watersnippen

In zijn tienerjaren woonde Gertjan in Arnhem. Als jongen van 15 of 16 ging hij al naar de Ooijpolder om vogels te kijken. Verstopt in het gras luisterde hij naar baltsende watersnippen. “De snippen vlogen omhoog en als ze dan naar beneden gingen, zetten ze hun staartveren iets anders waardoor die gaan trillen. Dan hoorde je ‘meehhh’. Ze noemden ze ook wel hemelgeiten. Daar zag je er gewoon tientallen van. Die zijn allemaal weg, allemaal verdwenen.”

Het doet Gertjan pijn om te merken hoe kaal het boerenland is geworden en hoe weinig vogels er nog zijn: “het is eigenlijk groen industriegebied geworden.” Stilstaan bij het verlies van natuur en landschap, het is als rouwen voor hem. Bitter of cynisch worden wil hij niet, dus probeert hij vooral te genieten van de gebieden die nog wél mooi zijn.

“Ik weet ook niet of ik nu bij de BMF zou kunnen werken, want ik weet niet of ik het zou volhouden. Ik wil ook geen mopperende oude man worden: ‘vroeger is alles beter, vroeger waren er meer vogels’. Daarom heb ik ook waanzinnige bewondering voor iedereen die bij de BMF werkt. Omdat het heel hard nodig is, maar ook veel van je uithoudingsvermogen vraagt. Met de kennis van vroeger zou ik dat heel moeilijk vinden. Daarom vind ik het denk ik wel fijn dat ik in het bestuurlijke werk wel mijn bijdrage kan leveren, terwijl ik niet echt in de frontlinie sta.”

Hoop houden

Gertjan ziet ook lichtpuntjes: veel pesticiden zijn al lang verboden, een verbod op glyfosaat ziet hij er ook aankomen . “Dat zijn wel echt overwinningen van de natuur- en milieubeweging.” Ook ziet hij dat Nederlanders zich veel meer bewust zijn van hun omgeving dan 30 of 40 jaar geleden: “Nederlanders zeiden toen dat ze milieu heel belangrijk vonden, maar je zag helemaal geen effect op het gedrag. Dat is wel aan het veranderen. Als je ziet hoeveel vooral jongere mensen, maar ook wel oude mensen, niet meer vliegen als bewuste keuze, dat stemt me wel erg hoopvol.”

Hoop voor de toekomst haalt hij uit de passie en energie van iedereen in de milieubeweging. “Exctinction Rebellion bijvoorbeeld, even los van wat ze doen, de energie die daarin zit. Dan denk ik: ‘wauw’. Dat vind ik echt geweldig!” Ook bij de lokale natuur- en milieuorganisaties aangesloten bij de BMF ziet hij dat terug. Tijdens thema-avonden met de organisaties viel het hem op hoe waanzinnig veel kennis er is bij de vrijwillige natuurbeschermers.

Het stokje doorgeven

Wanneer Gertjan terugkijkt, is hij trots op de overgang naar het nieuwe bestuursmodel, maar vooral ook op zijn contact met Femke. Ze werkten goed samen. “Dat vond ik wel erg jammer om los te laten.” Hij heeft het stokje in alle vertrouwen doorgegeven aan zijn opvolger, Henk Leenders. Maar, hij laat de BMF niet helemaal los. Via de landelijke Natuur- en Milieufederaties blijft hij met de organisatie verbonden: “Ik denk dat ik stiekem ambassadeur van jullie blijf. Jullie zijn niet helemaal uit zicht!”