Invasieve exoten in Brabant: kans of bedreiging?

mei 28, 2024

Invasieve exoten in Brabant: kans voor nieuwe ecosystemen of bedreiging voor biodiversiteit en mensen?

De Rode Amerikaanse rivierkreeft, reuzenberenklauw en halsbandparkieten: allemaal zogenaamde ‘invasieve exoten’. Grote kans dat je ze al weleens tegen bent gekomen, misschien heb je er zelfs schade of geluidsoverlast van. Maar wat zijn het nou precies en wat kunnen we het beste met die invasieve exoten in Brabant doen? Naar aanleiding van de week van de invasieve exoten van 21 juni t/m 30 juni vertelt Joyce Verschoor, transitieadviseur natuur en landschap, over de noodzaak van en dilemma’s bij bestrijding en wat je als burger of natuur- en milieugroep kunt doen tegen invasieve exoten.

Door: Joyce Verschoor

Wat zijn invasieve exoten?

Exoten zijn dieren, planten en micro-organismen (ook wel: flora en fauna) uit andere landen of ecosystemen die door activiteiten van mensen hier terecht zijn gekomen. Ze worden invasief op het moment dat ze zich snel gaan verspreiden, waardoor ze een plaag worden en andere soorten in een gebied in de weg gaan zitten. In de week van de invasieve exoten worden er in het hele land activiteiten georganiseerd om kennis te verspreiden en acties tegen de invasieve exoten te stimuleren.

Door de EU is een lijst gemaakt met invasieve exoten die verplicht bestreden of beheerd moeten worden: de Europese Verordening (Unielijst). Sinds 2018 zijn de provincies verantwoordelijk voor de aanpak van de Unielijst soorten. De provincie Noord-Brabant heeft daarom een plan van aanpak gemaakt en heeft daar een aantal extra soorten genoemd, waaronder de Aziatische duizendknopen, Amerikaanse hondsvis en Watercrassula. Maar waarom is het belangrijk ze te bestrijden?

Noodzaak van bestrijding

Behoud van inheemse soorten, volksgezondheid en veiligheid zijn de meest urgente redenen om invasieve exoten te bestrijden of isoleren. Als er namelijk te veel van de invasieve exoten komen, kan de exoot inheemse soorten in de weg gaan zitten. Bijvoorbeeld omdat ze op de soorten jagen, parasiteren of concurreren voor licht, water, veilige schuilplekken en voedingsstoffen. Ook kunnen ze ziektes overbrengen waar inheemse soorten niet tegen kunnen en zijn er invasieve exoten die de structuur van een habitat of het verloop van ecologische processen veranderen.

Naast het bedreigen van de natuur, kunnen invasieve exoten ook gevaarlijk zijn voor de volksgezondheid. Neem bijvoorbeeld de tijgermug, die door de handel in oude autobanden en import van lucky bamboo naar Nederland komt. Veiligheid kan ook een reden zijn om invasieve exoten te bestrijden. De muskusrat bijvoorbeeld, leeft het liefst in dijken, waar die gaten in maakt. Dit maakt dijken minder stevig, waardoor we meer kans hebben op overstromingen.

Dilemma’s over preventie, bestrijding en creëren van nieuwe ecosystemen

Invasieve exoten kunnen dus een hoop schade aanrichten. Toch zijn er veel dilemma’s bij het bestrijden. Er wordt daarom verschillend gedacht over hoe en hoe drastisch er ingegrepen moet worden tegen invasieve exoten.

De beste methode voor bestrijding is voor veel soorten nog niet gevonden, dus het is vaak nog lastig om een strategie te bepalen. Hoe meer er van een invasieve exoot zijn, hoe duurder het bovendien wordt om ze te bestrijden. Door experts wordt gezocht naar manieren om met invasieve exoten om te gaan. Het NPO Focus wetenschapsprogramma geeft in een reportage over invasieve exoten een duidelijk beeld van de dilemma’s. Ze bespreken verschillende denkrichtingen:

1. Uitgebreide bestrijding van invasieve exoten. Dit is de richting die de politiek heeft gekozen, omdat we moeten voldoen aan de Europese Verordening, Vogel- en Habitatrichtlijn en de Kaderrichtlijn water. Als ze niet meer bestreden kunnen worden, moeten we de populaties isoleren en verdere verspreiding voorkomen.
2. Het sterker (of: robuuster) maken van ecosystemen. Dit houdt in dat roofdieren worden ingezet voor de bestrijding, of dat er meer inheemse planten worden aangeplant om het woekeren van invasieve exoten tegen te gaan. Het idee is dat gezondere inheemse ecosystemen beter stand kunnen houden tegen een invasieve exoot.
3. Ervan uitgaan dat de natuur het vanzelf oplost. Je ziet invasieve exoten dan als planten en dieren die door evolutie onderdeel worden van het ecosysteem en in balans raken met de andere soorten. Dit is bijvoorbeeld al gebeurd met de Amerikaanse Vogelkers. Het idee achter deze aanpak is dat door bestrijding het alleen maar moeilijker wordt voor het ecosysteem om in balans te komen en we de natuur beter haar gang kunnen laten gaan.
4. Focussen op preventie, door de transportroutes met alle producten die wij vanuit andere landen hierheen vervoeren te stoppen.

Het hangt van de situatie en invasieve exoot af welke aanpak het beste past. Wij denken daarom dat we bij het omgaan met invasieve exoten in Brabant het beste in kunnen zetten op een combinatie van de vier aanpakken.

Wat je als burger of natuur- en milieugroep kunt doen tegen invasieve exoten in Brabant

• Wees je bewust van het verschil tussen inheemse planten en exoten. Hier kun je ook bij het inrichten van je eigen tuin rekening mee houden! Kijk op de website van Floron om de plantencheck te doen, of ga naar de boomwijzer om de beste boom voor jouw tuin te kiezen.
• Wist je dat je invasieve exoten soms ook kunt eten? Bijvoorbeeld de Rode Amerikaanse rivierkreeft, jonge stengels van de Japanse duizendknoop, nijlgans en Watersla (of mosselplant).
• Ben je een invasieve exoot tegengekomen in het gebied waar je wandelt of waar je als vrijwilliger actief bent? Meldt het dan vooral bij de terreineigenaar! Zo help jij bij het aanpakken van de verspreiding.
• Help bij de bewustwording bij anderen door problemen te benoemen tijdens lezingen en excursies.
  Konikpaarden, schotse hooglanders, wisenten en Mangalitza-varkens in natuurgebieden kunnen meehelpen met de bestrijding van bijvoorbeeld Watercrassula en Amerikaanse vogelkers. Dus heb je een groot stuk grond of voer je beheer uit voor een terreinbeherende organisatie waar deze invasieve exoten voorkomen, is deze aanpak wellicht geschikt.
• Ga eens op onderzoek uit bij jouw gemeente. Wellicht is er een meldpunt, of zijn er regelingen waarmee bestrijding betaald kan worden. De provincie heeft een subsidie voor het bevorderen van de samenwerking tussen grondeigenaren. De provincie stelt subsidie beschikbaar hiervoor.

Handige websites

Wil je meer weten over invasieve exoten kijk dan eens op de volgende websites:

• Tijdens de Week van de invasieve exoten worden allerlei activiteiten georganiseerd, dus neem vooral eens een kijkje. Op de website wordt ook een interessant onderzoek beschikbaar gesteld over Exoten in groen onderwijs.
• Nederlands soortenregister, overzicht van de Nederlandse biodiversiteit.
• Compendium voor de leefomgeving, data over invasieve exoten.
• Het thema invasieve exoten op de website van OBN Natuurkennis.
• De noodzaak van bestrijding wordt ook in de Tweede Kamer erkend. Twee moties over de bestrijding van invasieve exoten zijn op 11 oktober 2023 aangenomen. Ook wordt wetgeving aangepast, zo blijkt uit de kamerbrief van 15 februari 2024.