Geen zienswijze, toch ontvankelijk in milieuprocedures

mei 19, 2021

Geen zienswijze, toch ontvankelijk in milieuprocedures

Het wordt iets makkelijker voor milieuorganisaties en individuele burgers om naar de rechter te stappen. Onlangs verschenen enkele gerechtelijke uitspraken die van groot belang zijn voor de ontvankelijkheid in milieuprocedures. Enkele recente beperkingen in het beroepsrecht zijn hiermee weer enigszins teruggedraaid.

Het begon allemaal met een uitspraak van het Europees Hof van Justitie van 14 januari 2021, welke de boeken in gaat als het arrest ‘Varkens in Nood’.

Zonder zienswijze, toch naar rechter

Het hof oordeelt nu dat milieuorganisaties ontvankelijk zijn, ook als ze in de voorbereiding van een besluit geen zienswijze over dat besluit hebben ingediend. De bepaling in artikel 6:13 van de Algemene wet bestuursrecht, dat je de zienswijze-fase altijd moet benutten, acht het Europees Hof in strijd met het Verdrag van Aarhus. Op grond van dat verdrag mogen overheden de gang naar de rechter niet onnodig belemmeren voor milieugroepen.

Deze uitspraak kan veel lokale natuur- en milieuorganisaties van pas kan komen. Wanneer je als milieugroep een publicatie over een ontwerp-omgevingsvergunning hebt gemist, om wat voor reden dan ook, is dat geen beletsel meer. Je kunt daarna alsnog naar de bestuursrechter stappen.

Ook van toepassing voor omwonenden

De vraag was nu of bovenstaande uitspraak van het Europees Hof dezelfde consequenties heeft voor individuele burgers die de zienswijze-fase missen. Het antwoord op deze vraag kwam al snel en was positief.

Op 14 april 2021 gaf de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State aan dat de uitspraak van het Europees Hof geldt voor álle burgers. Iedereen die belanghebbende is in een zaak op het gebied van omgevingsrecht (milieu, natuur, ruimtelijke ordening) mag dus toch in beroep, ook als er eerder geen zienswijze is ingediend. De Raad van State voegt hier nog iets aan toe: je mag als belanghebbende ook beroep indienen tegen onderdelen van het besluit waar je niet eerder een zienswijze over hebt ingediend.

Zienswijze ingediend? Altijd recht op beroep

De Raad van State liet het hier niet bij. Op 4 mei 2021 volgde een nieuwe verhelderende uitspraak. In het Nederlandse omgevingsrecht heeft vanouds ‘een ieder’ het recht zienswijzen over een ontwerpbesluit naar voren te brengen, vervolgens mogen alleen belanghebbenden tegen het definitieve besluit in beroep bij de bestuursrechter.

De Raad van State acht dit in strijd met het Verdrag van Aarhus. Ook niet-belanghebbenden die een zienswijze hebben ingediend moeten in beroep kunnen gaan, aldus de Raad van State.

Ruime uitleg in afwachting van wetswijziging

Nu in de Algemene wet bestuursrecht staat dat alleen belanghebbenden in beroep kunnen, is op dit punt dus een wetswijziging nodig. In de tussenliggende periode kiest de Raad van State voor deze ruimhartige uitleg. Mogelijk gevolg hiervan kan zijn dat dat meer mensen bij de bestuursrechter zullen aankloppen.

De Afdeling merkt wel op dat niet-belanghebbenden vaak het zogenaamde ‘relativiteitsvereiste’ op hun weg zullen vinden: iemand kan alleen met succes beroep doen op een rechtsregel als die is geschreven om zijn belangen te beschermen. Dit beperkt dus weer de kansen op een uiteindelijk succesvolle gang naar de rechter.

Schema Raad van State

De uitspraken van de Raad van State leiden tot een nieuwe situatie in de toegang tot de bestuursrechter bij omgevingsbesluiten. Die nieuwe situatie is op hoofdlijnen in beeld gebracht in onderstaand schema.

Meer weten?

Enkele recente beperkingen in het beroepsrecht waarover wij eerder schreven (In beroep bij de rechter? Valkuilen voor milieugroepen en burgers) zijn hiermee enigszins teruggedraaid.

Alle verdere informatie over deze procedures is te lezen in de toelichting ‘Niet-belanghebbende kan soms toch bij bestuursrechter in beroep tegen omgevingsbesluit‘ van de Raad van State.