maart 14, 2024

Circulaire economie: wat is dat?

We verspillen in onze samenleving veel grondstoffen, materialen en spullen. Draagbare kleding eindigt in de verbrandingsoven (of erger: op een strand), bouwmaterialen worden gereduceerd tot puin en witgoed gaat door de shredder. Zo gaat het nu al decennia (of zelfs eeuwen). Op deze manier creëren we een afvalprobleem en beschadigen we de natuur omdat we steeds meer nieuwe grondstoffen nodig hebben. Voor de meeste mensen zijn de spullen die we kopen dan ook onze grootste bron van uitstoot, tot wel 34% van de CO2! Als we zo doorgaan leggen we de rekening van onze consumptie uiteindelijk bij toekomstige generaties. Dat willen we natuurlijk niet!

Gelukkig kan het ook anders. Duurzame en toekomstbestendige consumptie is goed mogelijk! Dat doen we door verantwoordelijker en beter om te gaan met spullen en grondstoffen: onze samenleving moet Circulair worden. Bij de BMF mag ik – Joep van Overbeek – me sinds kort als transitieadviseur ook inzetten voor het stimuleren van de transitie naar een Circulaire economie.

Circulair. Daar heb je dat woord weer. Iedereen heeft het er tegenwoordig over, maar wat bedoelen we nu eigenlijk als we het hebben over circulair? In deze blog licht ik toe wat circulariteit inhoudt en leg ik een paar veelgebruikte termen uit.

Circulair, of lineair?

De circulaire economie is bedoeld als alternatief voor de huidige situatie: de lineaire economie. Iets lineairs is simpel, zeker als we het over spullen hebben:

We produceren, we gebruiken, we gooien weg.

Juist in die lineaire, ouderwetse economie is afval en verspilling dus één op één gekoppeld aan het maken en gebruiken van spullen: alles wat we produceren eindigt op den duur op de afvalberg. Daar komt de circulaire economie om de hoek kijken: hoe zorgen we ervoor dat de materialen die we weggooien opnieuw gebruikt kunnen worden? Of nog beter: hoe voorkomen we dat de spullen überhaupt weggegooid worden Dát is waar circulariteit om gaat.

Circulariteit vormgeven: De R-ladder

De essentie van circulariteit is dus het tegengaan van verspilling en (onnodig) verbruik, zodat we minder spullen nieuw hoeven te maken, minder nieuwe grondstoffen hoeven te gebruiken bij de productie en zo minder schade en uitstoot veroorzaken. Dat is natuurlijk best abstract: Er gaat nu eenmaal altijd plastic in een magnetron, altijd katoen, nylon of wol in kleding en een fiets is nu eenmaal van staal. Hoe zorg je dat je daar minder nieuwe grondstoffen en productie voor nodig hebt?

Het duurzaamst: minder en slimmer gebruiken

De bovenste treden gaan om het verminderen van het gebruik van materialen en producten, of de materialen en producten slimmer gebruiken. Misschien kun je eigenlijk ook zonder een product, of kun je het delen? Alles wat niet gemaakt hoeft te worden, is tenslotte winst.

Door hier al verstandig over na te denken, kunnen we veel verspilling van grondstoffen (én geld) voorkomen. Dat is de makkelijkste manier om de duurzame keuze óók de goedkoopste keuze te maken. Heb je bijvoorbeeld zelf een auto nodig, of is het slimmer om zo nu en dan een deelauto te pakken? Of kun je met een slim ontwerp misschien 40% verpakkingsmateriaal besparen?

Als je toch iets gebruikt: hergebruik dan

De middelste treden gaan om het hergebruiken, langer gebruiken of beter gebruiken van producten. Kleding, witgoed, elektronica: je kunt het allemaal repareren (Repair) of tweedehands kopen (Reuse). Reuse en Repair zijn wel duidelijk, maar wat bedoelen we eigenlijk met Refurbish of Repurpose?

Refurbish(ed)
“Refurbish” betekent vertaald uit Engels iets als “opknappen” of “renoveren”. Als we het over Refurbished producten hebben – vaak bij laptops, telefoons, of witgoed – bedoelen we daarmee dat producten getest en hersteld zijn, totdat ze weer (bijna) zo goed als nieuw zijn. Het voordeel van Refurbished producten is dat ze vaak met garantie verkocht worden. Dat gebeurt soms via de grote winkelketens, maar ook via kringloopinitiatieven als De Kringloper in Brabant. In principe staat het altijd vernoemd als iets refurbished is.

Repurpose
Bij Repurpose vind je voor (onderdelen van) een product een nieuwe bestemming, zonder ze eerst te recyclen of verwerken. Hierbij gebruik je vaak niet het hele product. Daarom wordt dit vaak als minder circulair gezien als hergebruik of repareren. Maar als je spullen hebt die verder niet hergebruikt kunnen worden vanwege bijvoorbeeld specifieke beschadigingen, of omdat het verouderd is, kan Repurposing zeker waardevolle en eigentijdse ideeën opleveren! Denk aan het maken van industriële lampen van oude gasflessen, of het bouwen van een kas van oude enkel-glas kozijnen.

Niets verloren laten gaan

De laagste treden hebben betrekking op het herwinnen van grondstoffen of materialen: als je het product niet meer kan gebruiken, zorg er dan in ieder geval voor dat je de materialen waar het uit bestaat ergens anders voor gebruikt.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan recyclen. Recyclen is het terugwinnen van de grondstoffen in een product. De grondstoffen worden dan nog wel hergebruikt. Recyclen is onderdeel van de laagste treden, omdat we dit het liefst pas doen als er geen andere manier meer is om het product zelf te hergebruiken.

Het verschil met Repurpose is dat het bij recyclen om de materialen of grondstoffen gaat, terwijl het bij repurpose om het product zelf gaat. Neem bijvoorbeeld oude kozijnen. Als je daar een kas van maakt, is het repurpose: je gebruikt immers het hele kozijn en raam. Smelt je het glas om, zodat je er glazen flessen van kunt maken, dan recycle je het materiaal.

De transitie naar een circulaire samenleving

Circulariteit is in veel opzichten dus “gewoon” goed nadenken bij wat je als consument, bedrijf of overheid doet: Is dit nodig? Kan het slimmer? Kan ik dit hergebruiken? Als BMF proberen we dit op verschillende manieren te stimuleren, bijvoorbeeld door gemeenten te ondersteunen met het opzetten van hun eigen centra voor hergebruik en betere recycling, of door circulaire ondernemers en duurzame burgers te helpen via ons Servicepunt Circulair.